TƯỢNG NỮ THẦN DEVI TẠI BẢO TÀNG LỊCH SỬ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Với hơn 90 năm hình thành và phát triển, Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh hiện đang lưu giữ rất nhiều cổ vật có giá trị. Trong số đó, có một hiện vật rất đặc biệt, đang được trưng bày tại phòng chuyên đề cố định “Văn hóa Champa”, đó chính là tượng Nữ thần Devi. 

Tượng Nữ thần Devi tại Bảo tàng Lịch sử TP.Hồ Chí Minh 

Theo ghi chép của bảo tàng thì tượng được phát hiện tại một đền thờ nhỏ ở làng Hương Quế (Quảng Nam) vào tháng 01/1911. Sau đó tượng được mang về Bảo tàng Louis Finot (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia). Ngày 22/12/1958, tượng được chuyển giao cho Viện Bảo tàng Quốc gia Việt Nam tại Sài Gòn (nay là Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh) và mang số ký hiệu BTLS.4420.
Tượng được Boselier đề cập trong tác phẩm La Statuaire Du Champa (Tượng Champa), Paris 1963, trang 165, ảnh 92: Devi là tượng tròn bán thân bằng chất liệu sa thạch đen, bị vỡ một phần trên trán, phần cổ bị gãy và đã được gắn lại, phần tai trái cũng bị mất và tai phải có lỗ dùng đeo trang sức. Mái tóc búi kiểu hình tháp, gương mặt với sống mũi thẳng, môi nở nụ cười nhẹ nhàng và phúc hậu. Tượng để mình trần với bộ ngực căng tròn đầy sức sống nhưng lại tạo một cảm giác thánh thiện.
Theo thần thoại Ấn Độ, Devi là một vị đại nữ thần, còn được gọi là Thần Bảo Vệ Tôn Giáo, đã tiêu diệt được quỷ Mahisha để cứu chư thần. Nhưng khi tìm hiểu về nội dung tấm bia được phát hiện tại Đồng Dương (bia Đồng Dương thứ 2) mà L.Finot công bố vào năm 1904 lại cho chúng ta có những phát hiện hết sức thú vị về pho tượng Devi. Theo đó thì tấm bia này được vua Jayashinhavaman I cho dựng nên một mặt để ca ngợi ông, mặt khác để ghi nhận công lao đặc biệt của người dì – Công chúa Rajakula Heradevi (bà là hoàng hậu của vua Indravaman II). Theo bia ký thì bà “luôn có khuynh hướng thiện ý, với nhiều đức tính độc đáo… bà luôn tặng quà cho các vị Bà La Môn, các tu sĩ khổ hạnh, những người chất phác, thân xác của bà luôn sẵn sàng tôn kính đôi chân của Shiva”.
Do vậy, sau khi mất, bà được phong thần và được vua Jajashinhavarman I dựng tháp thờ. Như vậy, tượng nữ thần Devi phát hiện tại Hương Quế - Quảng Nam là một vị hoàng hậu của vương quốc Champa xưa, bà là vợ của vua Indravarman II – người sáng lập vương triều Đồng Dương, vương triều Phật giáo vào thế kỷ thứ IX. Bức tượng được xem là một trong những kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc đá Champa vào thế kỷ thứ X và đã được nhiều học giả nghiên cứu như Boselier, Lương Ninh, Cao Xuân Phổ…
Tượng Nữ thần Devi đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia (đợt 1) theo Quyết định Số 1426/QĐ-TTg vào ngày 01/10/2012.